Ağrı ilinin kuzeydoğusunda yer alan Çukuralan köyü şehir merkezine 12 km uzaklıktadır. Tahmini olarak 200-250 yıllık bir geçmişi olan köyün eski adı Helıksan’dır.Yazılı bir kaynak olmamasına rağmen söylenenlere göre Osmanlı döneminde bölgede Ermeni vatandaşların yoğun olarak yaşadığı köylerden biriymiş.
93 Harbi olarak bilinen 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşına kadar Hıristiyan Ermeniler ile Müslüman Halklar arasında herhangi bir anlaşmazlık yokmuş.Rusların Ağrı ve civarını işgal etmesinden sonra bölgedeki Müslüman Halklar köy ve kasabalarını terketmek zorunda kalmışlar.
Halende Malatya, Sivas, Diyarbakır gibi batıda kalan bir çok ilde Ağrı’dan muhacir olarak gidip oralara yerleşen ailelere rastlamak mümkündür. (Benim babaannem Reyhan GÜZEL’de onlardan biridir )
1915-1918 tarihlerinde Osmanlı devletindeki Ermeni olayları nedeniyle Ermeniler bölgeyi terketmiştir.Ve bu tarihten sonra köy tekrar eski sakinlerine kavuşmuştur.Eski adının HELIKSAN olmasıda ALEKSAN veya ALİKSAN isminden geldiği tahmin edilmektedir.
Genelde düz bir arazisi olan köyümüzün en büyük eksikliği yolunun stabilize olmasıdır.
Köyün kuzeydoğusundan çıkan kaynak suları köyün su ihtiyacını karşılarken, aynı bölgeden çıkan sular köyümüzün yanından küçük iki akarsu(çay) olarak geçer.(Bu akarsular bazen temmuz ve ağustos aylarında kuruduğundan dolayı balık avlamak açısından pek elverişli değil).
İki mahalleden oluşan köyün, üç noktasında birer çeşme bulunup, çeşmelerden devamlı su akar. 2005 yılında yapılan su şebekesi vasıtasıyla her eve su alınmış olsa da çeşmeler varlığını sürdürmektedir.
Karasal bir iklimin hüküm sürdüğü yöre yazın sıcak ve kurak kışın soğuk ve karlıdır. İkliminde getirmiş olduğu etkiyle beraber yörede taş yapılar tercih edilmiş olup,çatıları sac veya toprak olabilmektedir.
Yapılar genellikle iki üç veya dört odalıdır.Kiler olarak kullanılan yerde ekmek pişirmek için genellikle tandırda bulunur. Büyükbaş hayvanların kapatıldığı ahır,küçükbaş hayvanların kapatıldığı kom , ayrıca hasat sonu elde edilen samanı saklamak için bir de merek bulunur.
Banyosu olmayan evlerde ,tuvaletler bina dışına taş yada piriket kullanılarak yapılmıştır.Yapımı eskilere dayanan yapılarda çimento ve kum yerine çamur kullanıldığını belirtmekte fayda var.
Köyümüzün arazisinde ağaç bulunmamakla beraber,köy merkezinde her evin önünde bol miktarda ağaç görmek mümkündür. Köyümüz,düz bir alana sahip olup,çok az engebeli meralarıda mevcuttur.
Köy halkına has bir dille isimlendirilen araziyi yönlere göre kısaca anlatalım.
Kuzeybatısında; rıya mamıkı,mozelan
Kuzeyinde ; kellı haça,mırga nevalı,mırga kamuşı.
Kuzeydoğusunda; ağlı pıçuk,ağlı mezın,mırg.
Doğusunda; kellı palı,kevrı geyvr,şağ
Güneydoğusunda; koltığ,şorrık,aliarep
Güneyinde; yaliyı bölıkbaşi
Batısında; avşo,devı herka.
Belli başlı köy arazisinin isimlerini bu şekilde sıralayabiliriz.
Ayrıca Çukuralan köyünün kuzeydoğusunda ve köye tahminen 5-6 kilometre mesafeden sonra eleşkirt ovasının bittiğini işaret eden dağlık alan başlamaktadır..Çukuralan köyünün girişinde bir sağlık ocağı mevcut olmasına rağmen ,hizmet verecek sağlık ekibi olmadığından yıllardır atıl durumda bekletilmektedir.
İki bina,her binada bir lojman ve iki sınıflı okulu olup, okul halen eğitim vermektedir.1971 yılında köyün en merkezi ve yüksek yerine yapılan cami,2000 yılında okula yakın bir yere yeni bir cami yapılmasından dolayı taziye evi olarak kullanılmaktadır.
(AĞRI-Çukuralan köyü’nün coğrafi ve fiziki yapısını özetlemeye çalıştığımız bu yazıda yanlış ve eksik bilgi tespit eden arkadaşlar bizleri uyarabilir yada eksikleri tamamlayabilirler.)
Kaynak: MİKAİL GÜZEL
AĞRI-Çukuralan köyü 